Ол Орта Азия, Қазақстан, Шығыс Түркістанды аралай жүріп. Осы жерлерді мекендеген түрік халықтарының тарихы мен мәденитіне байланысты кұнды мәліметтерді жазып алды.
Тарихшы, публицист, лингвист, географ, археолог, этнограф, саяхатшы Шоқан Уәлиханов туған халқы үшін көп еңбек етті, оның салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, дінін,тілін және тұрмыстық ерекшеліктерін зерттеді.
Shokan Ualikhanov (his full name is Mokhamad Khanafia) was born in Kushmuryn fortress Kostanai region) in the family of the Kazakh sultan Chinghis, Colonel of Russian Tsar Army, great-grandson of Ablay.
Shokan learned to read and write and studied painting, Literature, Arabic and foreign languages in private Kazakh school.
He graduated from the Omsk Military College in 1853. Shokan communicated with such famous persons as G.P.Potanin, P.P.Semyonov-Tianshanskiy, F.M.Dostoevskiy and others.
Travelling around Middle Asia, Kazakhstan, East Turkestan he got and recorded the information about history and culture of Turkic people living in those regions.
Being a great historian, publicist, linguist, geographer, musician, archaeologist, ethnographer, traveller Shokan Ualikhanov did a lot for his people. He made research and recorded national peculiarities of the people’s life, traditions, customs, religion and language.
The most significant of his works are «Notes on the Kyrgyz people», «Traces of Shamanism in the Kyrgyz», «Kyrgyz Pedigree», «Essays of Djungaria».
Шокан Уалиханов (мусульманское имя – Мухаммед-Ханафия, а Шокан имя, данное матерью) родился в 1835 году в семье султана Шынгыса в урочище Кусмурун (ныне Аулиекольский район Костанайской области). Детство прошло в урочище Сырымбет ныне Айыртауского района Северо-Казахстанской области.
Предки Шокана принадлежали к старинному султанскому роду. Его прадед, хан Среднего жуза Абылай, поддерживал торговые и политические связи с Россией. Старший сын Абылая, Уали, - последний хан Среднего жуза, дед Шокана, от которого он и получил свою фамилию.
Главой семьи была вдова хана Уали – Айганым (1783-1853), бабушка Шокана Уалиханова, умная, дальновидная и для того времени образованная женщина. Она знала несколько восточных языков, интересовалась русской культурой, переписывалась с Азиатским департаментом министерства иностранных дел и Сибирским комитетом в Петербурге. Айганым оказала большое влияние на духовный рост маленького Шокана.
2) Сцена «Балаға ат қою»
( Қазақ тілінде « Әлди бөпем, әлди-ау» әні естіліп тұрады. Шыңғыс пен Зейнеп сөйлесіп отыр.)
Зейнеп: Біздің ұлымыз дүниеге келді. Мен ұлымыздың атын Мұхаммедқанафия деп қойғым келеді.
Шыңғыс: Зейнеп, мен сені де, мына дүниеге келген ұлымызды да жақсы көремін. Маған сенің айтқан есімің ұнап тұр. Осылай деп қояйық.
Зейнеп: Шыңғыс, бұл ұлымыз болашақта ақылды адам болып өссе екен деймін. Еліне керекті адам болсын.
Шыңғыс: Бұл ұлымыз арғы атасы – белгілі хан Абылайдай, өз атасы – Уәлидей еліне белгілі адам болады.
Зейнеп: Шыңғыс, ұлымызға Мұхаммедқанафия деп ат қойғанымызбен, мен оны еркелетіп Шоқан деп атаймын.
Шыңғыс: Дұрыс айтасың, Зейнеп. Баламыз еліне керекті адам болып, денсаулығы зор болсын.
Зейнеп: Әумин, айтқаның келсін!
3) Генеалогическое древо великого казахского этнографа и путешественника Чокана Валиханова. (слайд)